کلید صلیبی چیست؟ (انواع + کاربرد ها + روش سیم کشی)

در برخی مواقع، ممکن است لازم باشد یک چراغ یا گروهی از چراغ ها را از چندین مکان کنترل کنید. اینجاست که یک کلید صلیبی به کار می آید. کلید صلیبی که با نام کلید 4 جهته نیز معروف است، برای قطع و وصل کردن جریان برق در لامپ های گروهی از چندین مکان مختلف کاربرد دارد. در این مقاله ضمن تعریف کلید صلیبی و آشنایی با طرز کار آن، با کاربرد آن در برق ساختمان آشنا شده و روش های سیم کشی آن را به شما آموزش می دهیم.

کلید صلیبی چیست؟

کلید های صلیبی که با نام کلید های چهار طرفه (Four-way Switch) نیز معروف هستند را می توان به عنوان یکی از مهم ترین اجزای سیم کشی برق ساختمان محسوب کرد. کلید چهار طرفه برای کنترل روشنایی از سه یا چند مکان استفاده می شود. این کلید ها اغلب در ترکیب با کلید های سه طرفه یا همان کلید های تبدیل استفاده می شوند.

چهار ترمینال در این کلید وجود دارد که دو مجموعه از موقعیت های ضامن را در یک سوئیچ 4 جهته فراهم می کند. هر مجموعه از پایانه ها یکی از موقعیت های جابجایی است. هنگامی که سوئیچ در موقعیت بالا قرار دارد، جریان می تواند از دو پایانه عبور کند. در موقعیت پایین، جریان از دو پایانه دیگر عبور می کند. بسیاری از اوقات، سوئیچ های 4 طرفه با دو پیچ ترمینال برنجی رنگ و دو پیچ ترمینال با رنگ تیره تر عرضه می شوند. یک ترمینال زمین سبز نیز روی یک سوئیچ 4 جهته قرار دارد.

کاربرد کلید صلیبی در برق ساختمان

کلید های صلیبی برای کنترل یک چراغ، پریز یا دستگاه از سه یا چند مکان مختلف روی دیوار مناسب هستند. یکی دیگر از کاربرد های این کلید که البته کمتر استفاده می شود در راهرو های طولانی و اتاق های بسیار بزرگ است که بیش از دو ورودی دارند. علاوه بر این، کلید های صلیبی بین دو کلید تبدیل برای کنترل یک پریز یا چراغ برق از چندین مکان استفاده می شوند. اگر می خواهید از بیش از سه مکان کنترل داشته باشید – مثلاً پنج مکان – همچنان از دو کلید تبدیل (یکی در هر انتها) و سه کلید صلیبی بین دو کلید تبدیل استفاده کنید.

طرز کار کلید صلیبی چگونه است؟

همان طور که گفته شد کلید های صلیبی با نام سوئیچ چهار طرفه شناخته می شوند. دلیل این نامگذاری، این است که این کلید ها دارای چهار پایانه به اضافه یک ترمینال زمین است. دو تا از چهار ترمینال معمولاً برنجی رنگ هستند و دو تای دیگر تیره هستند. همانطور که در یک سوئیچ سه طرفه یافت می شود، ترمینال “COM” یا “مشترک” وجود ندارد.

برای کنترل یک چراغ از سه یا چند مکان، باید از دو کلید تبدیل و یک کلید صلیبی استفاده کنید. کلید های تبدیل در دو انتهای مدار نصب می شوند و کلید صلیبی در وسط نصب می شود. کلید صلیبی به عنوان نوعی پلیس راهنمایی و رانندگی برای مدار عمل می کند و جریان برق را بسته به موقعیت سایر کلید ها هدایت می کند.

هنگامی که یکی از کلید های تبدیل را می چرخانید، سیگنالی را از طریق یکی از سیم ها به سوی کلید صلیبی می فرستد، سپس برق را به سوی کلید تبدیل دیگر یا به چراغ برق هدایت می کند. هنگامی که کلید تبدیل دیگر را می چرخانید، سیگنالی را از طریق سیم دیگر به سوی کلید صلیبی می فرستد، سپس برق را در جهت مخالف هدایت می کند.

انواع کلید صلیبی

در مدارات برق ساختمان، کلید صلیبی به دو نوع موازی و متقاطع تولید می‌ شود و شرکت ‌های مختلف این نوع کلید را تولید و عرضه می‌کنند. هر دو نوع کلید صلیبی دارای کاربرد یکسانی هستند اما با توجه به نحوه سیم کشی، تفاوت ‌های جزئی دارند.

کلید صلیبی موازی

در کلید صلیبی موازی، سیم‌ های ورودی و خروجی به صورت متقاطع و ضربدری قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر، دو سیم ورودی به صورت ضربدری وارد کنتاکت ‌های کلید صلیبی می‌ شوند و به همین ترتیب از کنتاکت‌ های خروجی به صورت ضربدری خارج می‌ شوند.

کلید صلیبی متقاطع

اما در کلید صلیبی متقاطع، سیم‌ های ورودی به کنتاکت ‌های کلید در یک امتداد وارد می ‌شوند و هنگام خروج، دو سیم خروجی نیز در یک امتداد خارج می ‌شوند. با توجه به این تفاوت ‌ها، انتخاب نوع مناسب کلید صلیبی باید با توجه به نیاز و سیم کشی مدار صورت گیرد.

تشریح مدار الکتریکی کلید صلیبی و شمای فنی و حقیقی آن

کلید صلیبی با قرار گرفتن در مدار الکتریکی کلید تبدیل، تعداد نقاط کنترل لامپ را افزایش مي دهد. کلید صلیبی دارای چهار ترمینال است. دو ترمینال به عنوان ورودی و دو ترمینال دیگر به عنوان خروجی در نظر گرفته می شود. تشخیص ترمینال های ورودی از خروجی بدین ترتیب است که در هیچ یک از حالت های کلید به یکدیگر راه نمی دهند. برای اجرای مدار الکتریکی کلید صلیبی، ترمینال های غیر مشترک کلید تبدیل به ترمینال های ورودی کلید صلیبی وصل می شود. ترمینال های خروجی کلید صلیبی به ترمینال های غیر مشترک کلید تبدیل دوم متصل می شود.

نحوه نصب و سیم کشی کلید صلیبی

کلید ها یکی از ساده ترین وسایل الکتریکی هستند. هنگامی که بسته می شود، جریان از آن عبور می کند و یک چراغ یا دستگاه برقی روشن می شود. وقتی کلید را باز می کنید، جریان جایی برای عبور ندارد و چراغ خاموش می شود.

سیم کشی کلید های برق ساختمان می توانند گیج کننده باشند، به خصوص اگر با کلید های تبدیل یا صلیبی روبرو هستید. سوئیچ های تبدیل می توانند لامپ ها را از دو مکان، مانند بالا و پایین یک راه پله، کنترل کنند. وقتی یک کلید صلیبی را به مدار اضافه می‌ کنید، می ‌توانید لامپ ها را از سه مکان کنترل کنید، مانند ورودی یک اتاق بزرگ خانوادگی با سه در از آشپزخانه، سالن و ایوان پشتی.

برای سیم کشی کلید صلیبی، ابتدا بهتر است یک لامپ تبدیل در ابتدا و انتهای مدار قرار دهیم. سپس با اتصال سیم فاز به کنتاکت مشترک طلایی رنگ کلید تبدیل اول، مدار را با کلید تبدیل ارتباط می‌ دهیم. در ادامه، با اتصال دو سیم به کنتاکت‌ های غیر مشترک نقره ‌ای رنگ کلید تبدیل اول و سپس اتصال این دو سیم به کنتاکت ‌های ورودی کلید صلیبی، مدار را با کلید صلیبی ارتباط می ‌دهیم.

حال با اتصال دو سیم دیگر به پیچ ‌های خروجی کلید صلیبی و سپس به پیچ ‌های غیر مشترک نقره ‌ای کلید تبدیل دوم، مدار را با کلید صلیبی دوم ارتباط می ‌دهیم. در نهایت، با وصل کردن فاز خروجی از کنتاکت مشترک کلید تبدیل دوم به مدار نهایی و هم چنین وصل کردن سیم نول به مصرف کننده یا لامپ، می ‌توان یک لامپ را از سه نقطه متفاوت کنترل کرد.

با استفاده از این روش، می‌توانیم به سادگی و با استفاده از دو کلید تبدیل و دو کلید صلیبی، لامپ را از سه نقطه مختلف کنترل کنیم و در صورت نیاز به روشن یا خاموش کردن مدار، از کلید تبدیل استفاده کنیم.

نحوه کنترل یک لامپ از چهار نقطه با کلید صلیبی

برای کنترل روشنایی لامپ از چهار نقطه مختلف از دو کلید تبدیل و دو کلید صلیبی استفاده می‌کنیم. برای نصب این دو کلید، ابتدا دو کلید تبدیل را در ابتدا و انتهای مدار قرار می ‌دهیم. سپس با اتصال سیم فاز به پیچ مشترک کلید تبدیل اول، این کلید را با مدار ارتباط می ‌دهیم. در ادامه، با اتصال یک جفت رشته سیم از کنتاکت های نقره ‌ای غیر مشترک کلید تبدیل اول به پیچ ‌های طلایی رنگ کلید تبدیل اول، سیم های کنترلی را به کلید تبدیل اول وصل می ‌کنیم.

حال برای اتصال دو کلید صلیبی، با اتصال سیم ‌هایی از پیچ‌ های خروجی کلید صلیبی اول به پیچ ‌های ورودی کلید صلیبی دوم، این دو کلید را بهم متصل می‌کنیم. در نهایت با وصل کردن کنتاکت ‌های خروجی کلید صلیبی دوم به پیچ‌  های غیر مشترک نقره ‌ای رنگ کلید تبدیل در انتهای مدار، سیم‌ کشی یک لامپ از چهار نقطه با کلید صلیبی به پایان می‌ رسد. توجه کنید که سیم نول به رنگ آبی در تصویر به کنتاکت مشترک کلید تبدیل دوم متصل شده است.

با استفاده از این روش، می ‌توانیم روشنایی لامپ را از دو نقطه مختلف کنترل کنیم و با کمک کلید تبدیل، مدار را به حالت روشن یا خاموش تغییر دهیم.

نتیجه گیری

در این مقاله سعی کردیم شما را با کلید صلیبی، نحوه عملکرد، کاربرد ها و انواع آن آشنا کنیم. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید باشد. در صورتی که سوالی داشتید می توانید در انتهای همین صفحه از طریق کامنت از کارشناسان ما سوال کنید تا در کوتاه ترین زمان شما را راهنمایی کنیم.